Istorija Srbije od 19. do 21. veka

[Prospero]

srbi & albanci

 

 

 

Vladan Jovanović 05/11/2016 |

 

Srbi i Albanci kroz vekove

 

 

 

 

 

 

Recenzija knjige Petrita Imamija: Srbi i Albanci kroz vekove I-II, Samizdat B92 2016.

 

 

 

Od prvog izdanja knjige Petrita Imamija prošle su gotovo dve decenije tokom kojih je došlo do značajnih političkih i društvenih promena praćenih bogatom produkcijom radova o srpsko-albanskim odnosima. Kao savestan autor i vanserijski erudita Imami je osetio potrebu da svoju monografiju dopuni novim izvorima i osvrne se, između ostalog, i na prelomne događaje iz tog 18-ogodišnjeg perioda. Jednostavna kompozicija knjige nadomeštena je unutrašnjom logikom i izuzetno inteligentnim redom po kome su tematske celine nanizane, a zahvaljujući jezičkom preimućstvu i talentu Imami veoma spretno kombinuje literaturu i uspostavlja nepogrešivu hronologiju.

 

Autor se opredelio da tekst ne opterećuje glomaznim naučnim aparatom već je u opisnoj formi izložio reference, zavisno od njihovog značaja. On često poseže za retrospekcijom baš kao što naslovima iskazuje vrednosne sudove, premda se nerado upušta u davanje “konačnih istina”. Od istorijskih izvora je koristio gotovo sve dostupne informacije – od istoriografskih publikacija, neobjavljenih doktorskih disertacija, arhivske i memoarske građe, književnih dela, periodike, sudskih materijala, intervjua koje je obavljao sa svedocima i političkim akterima, pa do rezultata anketa i terenskih istraživanja, agencijskih vesti, internet-portala, dokumentarnih serija i priloga. Svoju sklonost leksikografskom “svođenju” srpsko-albanskih veza (iskazanu prilikom izrade srpsko-albanskog rečnika), Imami je u najboljem smislu ispoljio i ovom kapitalnom hrestomatijom, svojevrsnom “enciklopedijom” odnosa dva naroda.

 

***

Prvi tom ove monografije govori o vekovnim susedima koji “zaslonjeni od sveta” žive u zaostaloj, feudalnoj sredini od 12. veka pa do kraja Drugog svetskog rata. Imami obraća pažnju na detalje, zaviruje u “dedovine” srpskih srednjovekovnih vladara, ali i registruje propuste u istoriografskim delima ne ulazeći u nameru i motive, što ga čini piscem krajnje obuzdanog sentimenta i pristojnih manira. Pored toga, on je kadar da na lingvističkom i frazeološkom nivou razotkrije nedoslednosti i ukaže na latentnu pristrasnost pojedinih autora.

 

Kroz nepregledno polje srednjovekovne istorije Imami se kreće posredstvom konvencionalnih medijevističkih i vizantoloških radova, savremene srpske i albanske istoriografije, filologije, antropologije i etnologije. On nije selektivan jer nudi nekoliko oprečnih perspektiva uz odmeren polemički ton, intervenišući samo kod problematičnih interpretacija i mitomanskih sekvenci uočenih u literaturi. Nakon što logičkim redom izloži različita gledišta, izricanje finalnih sudova postaje gotovo izlišno. Ovu stilsku veštinu autor svakako duguje svom dramaturškom obrazovanju i daru da razdvoji bitno od efemernog.

 

U priču o autohtonosti Albanaca i njihovom ilirskom poreklu koju ilustruje ogledima iz toponimije i onomastike, Imami uvodi i tezu o manastirima kao simboličkim orijentirima koji Kosovo čine “duhovnom kolevkom srpstva”, suprotstavljajući je albanskoj interpretaciji (prema kojoj je zidanje sakralnih objekata na osvojenim teritorijama bilo manir vladara-osvajača koji su time simbolički obeležavali svoju moć). Od samog početka autor ukršta obe tradicije, komparira Dušanov zakonik i Kanon Leke Dukađinija, govori o rodbinskim vezama srpske i albanske vlastele, mešanju stanovništva, ali i o uočenim distorzijama u epskoj tradiciji jednih i drugih. Na primeru pogrešno protumačenog naziva jednog sela i kasnije pogrešno prevedenog na “suparnički” jezik, Imami slika paradokse srpsko-albanskog rivalstva koji neretko znaju da budu i komični.

 

Problem “istorijskog prava na Kosovo” predstavljen je kroz priču o Kosovskom boju i istoriografskim dilemama, pseudonaučnim nagađanjima o narodnim junacima otrgnutim iz “srpsko-albanske simbioze” i refleksijama u folkloristici i usmenom predanju oba naroda. Njegovoj pažnji ne promiče ni enciklopedijska literatura koja je bila podjednako važna u formiranju etničkih stereotipa i predrasuda.

 

Autor uporedo prati položaj Srba i Albanaca po dolasku Osmanlija ne propuštajući da se osvrne na geografski faktor koji je Albance čuvao totalne osmanizacije, tolerantnost Turaka prema pravoslavnim crkvama i manastirima do kraja XVII veka, “raseljavanja i preseljavanja” i slično. Priča o unutrašnjim migracijama i “metanastazičkim kretanjima” zasnovana je na radovima Cvijića, njegove antropo-geografske škole i sociološkom delu Sretena Vukosavljevića, premda je izborom citata autor iskazao svoj odnos prema političkoj instrumentalizaciji korišćene literature.

 

Imami dosta pažnje posvećuje religioznosti i njenom značaju za odnose dva naroda, inspirisan utiscima stranih putopisaca o verskoj indiferentnosti Albanaca kod kojih je islam bio tek “spoljašnja forma” kojom se ugađa turskim vlastima. Osim toga, on navodi i dosta pozitivnih primera iz zajedničke srpsko-albanske prošlosti koji su ostali u gustoj magli angažovane literature. Učešće Albanaca u srpskim ustancima i oslobađanju Beograda predstavlja jednu od živopisnijih ilustracija, oivičenu preglednim i skladnim prikazom istorijskog konteksta. Imami piše i o “nasilnicima” među Albancima koji su ubijali Srbe i otimali njihovu zemlju, zbog čega su kod starih srpskih istoričara pripadnici albanskog naroda predstavljeni kao neobuzdani i svirepi “protivnici boga i cara”. Stereotip o otmicama žena kao “albanskom specijalitetu” Imami prikazuje kao opšte mesto podneblja koje ne zavisi od etničkog ili verskog identiteta.

 

U vreme kada “Srbi računaju na Albance” albansko priobalje postaje privlačno srpskim vladarima i postaje neizostavni deo u teritorijalnim kombinacijama još od “Načertanija”. Otuda i planovi kneza Mihajla da Albanci (koji su inače u njega imali “tvrdu veru”) prvi započnu ustanak protiv osmanlijske vlasti. Mnogi srpski autori s kraja 19. veka pišu da su Albanci često “bolji nego što je glas o njima” a na lošu reputaciju uticali su putopisi austrijskih i nemačkih naučnika koji su bili naklonjeniji Srbima zbog tadašnjih planova za istiskivanje Osmanlija. Pored preglednog osvrta na Prizrensku ligu i sazrevanje ideje o teritorijalnom jedinstvu Albanaca, Imami iznosi različita gledišta o karakteru i razmerama migriranja Albanaca sa juga Srbije i Srba sa Kosova, zadržavajući se na samokritičnim pogledima savremenika o proterivanju “ratobornog ali vrednog” stanovništva iz topličkog kraja.

 

Naime, proterani Albanci (“muhadžiri”) su se naseljavali na Kosovu i postajali jako osvetoljubivi prema Srbima, mada je bilo i suprotnih primera kao u Peći, gde su članovi plemena Krasnići patrolirali čuvajući srpske mahale od ratobornijih albanskih plemena. Uzgred, autor slika unutrašnju plemensku organizaciju i time razjašnjava promene u odnosu pojedinih albanskih plemena prema Srbima, uz kritički osvrt na običaj krvne osvete i ignorisanje zabrane nošenja oružja (“pradedovska žudnja prema pušci”, kako primećuju strani putopisci). Imami sukcesivno daje pregledne biografije ličnosti koje je procenio važnim za tok naracije. U okviru priče o srpskoj propagandi na Kosovu on rekonstruiše mehanizme pridobijanja albanskih vođa za “srpsku stvar” koji se nižu od 80-ih godina 19. veka, uporedo sa delatnošću srpskih škola i kulturnih društava. Posredstvom raznovrsne izvorne građe autor se dotiče i “alternativnih” odnosa srpske crkve i kosovskih Albanaca analizirajući naslednu obavezu albanskih “vojvoda” da čuvaju pravoslavne manastire od svojih osvetnički nastrojenih gorštačkih saplemenika.

 

Deo o etničkim varijacijama i mimikriji kao odbrambenom mehanizmu baziran je na austrijskim, srpskim, albanskim, turskim, bugarskim i italijanskim izvorima, a vladavinu Aleksandra Obrenovića autor izdvaja kao doba pozitivnog zaokreta u odnosu prema Albancima, što je ilustrovao kraljevim pokušajima da zastupa njihove interese pred velikim silama, ali i pokretanjem lista koji je propagirao srpsko-albansku slogu.

 

Balkanski ratovi su posebno inspirativni za istraživače geneze srpsko-albanskog sukoba, počev od njihovog samog karaktera i dvojake percepcije. Imami podseća da su se kosovski ustanici već bili oslobodili Turaka i pre početka Prvog balkanskog rata, što zvanična istoriografija ignoriše, te da bi se ulazak srpske vojske u nebranjene gradove, uz pratnju inostranih snimatelja, teško mogao podvesti pod “blistavu vojnu pobedu”. Autor skicira razvoj inventovane tradicije pomoću naizgled banalnih detalja – od srpskog ordenja sa nazivima albanskih gradova do beogradskih ulica koje i danas nose njihova imena. O karakteru “rata za more” krajem 1912. Imami piše na osnovu najnovije srpske literature u pokušaju da razluči – da li je to bio deo ratnog plana Srbije ili samo bzopleta improvizacija? Veoma vešto se kreće kroz poplavu publikacija o “istorijskom pravu” Srbije da izađe na albansko primorje, a pomoću nekoliko brojeva Politike otkriva obrasce ratne propagande o Albancima kao izmišljenoj naciji (kojoj stoga država nije ni potrebna). U ovom poglavlju Imami koristi kritičke stavove socijalističke štampe i ratne izveštaje Lava Trockog o paljenju albanskih sela, što će se (u nešto blažoj formi) naći i u nalazima Karnegijeve komisije.

 

Opštu anarhiju na Kosovu i u Albaniji, uticaje velikih sila, austrijske i italijanske agenture, te srpsku diplomatsku akciju protiv nezavisnosti Albanije autor predstavlja građom Arhiva Srbije, koja u dobroj meri oponira uvreženoj predstavi o (normativnoj) bezgrešnosti srpske, a naročito crnogorske vojske. Dramaturški talenat Imami ispoljava i prilikom slikovitog opisa ratnih dejstava i upotrebe srpskih aviona na albanskom vojištu, a podjednaki dar za čitanje primarnih izvora demonstrira opisujući kompleksnu vezu Esad-Paše i Nikole Pašića i njihove planove o stvaranju zajedničke države. Izvan crno-belog diskursa, dominantnog u konvencionalnoj literaturi, smeštene su priče o čuvenom 10. puku srpske vojske sastavljenom od Albanaca koji su branili Beograd 1914, kao i o jablaničkim Albancima koji su 1917. ratovali zajedno sa srpskom vojskom protiv Bugara.

 

U hijerarhiji događaja sa jakim simboličkim nabojem “albanska golgota” zauzima posebno mesto. Povlačenje srpskog naroda i vojske preko Albanije 1915. godine ometali su Albanci, sveteći se zbog zločina u Balkanskim ratovima, pri čemu su prema srpskim vojnicima Albanci-hrišćani bili suroviji nego muslimani. Ovu celinu knjige odlikuju veoma jasne, gotovo “filmične” scene – od iznurenih vojnika kako gaze preko glibova Skadarskog jezera, zgroženosti kralja Petra izgledom Albanije koju poredi sa Afrikom, pa do prevrtljivosti njegovog saveznika Esad-paše koji je srpskim vojnicima menjao dinare u francuske franke po nepovoljnom kursu (dok su istovremeno, sudeći po priložeim svedočanstvima, pojedine albanske porodice sveštenika i trgovaca bile stvarni saveznici desetkovane srpske vojske).

 

Opisujući rasplitanje “izukrštenih interesa” u Prvom svetskom ratu do koga je došlo na Konferenciji mira autor govori i o ulozi masonerije u stvaranju Kraljevine SHS, pripajanju Drača Albaniji, te odluci SAD da podrži nezavisnost Albanije tek pošto su u njoj otkrivena nalazišta nafte. Imami koristi dobru istoriografsku literaturu o balkanskim odnosima i obogaćuje je manje poznatim detaljima iz sfere intimnih odnosa albanskog vođe Zogua prilikom preuzimanja vlasti u Tirani, izvedenog uz podršku Kraljevine SHS i ruskih emigranata. Pitanju dugogodišnjeg razgraničenja između dve zemlje posvećuje poseban odeljak u okviru koga pruža i dokaze o stidljivom popravljanju odnosa dve zemlje i začecima kulturne saradnje.

 

Doba Kraljevine SHS Imami jako dobro razume, pa se nepogrešivo fokusira na glavne probleme državne uprave koje prepoznaje u karakteru činovničkog aparata na Kosovu (sastavljenog od “lumpena”) i poniznoj, prorežimskoj orijentaciji albanske političke partije. Sa druge strane, naklonjenost viđenijih Albanaca Karađorđevićima oslikana je novinskim crticama iz štampe od kojih je najupečatljivija ona o dolasku Šerifa Voce na svadbu kralja Aleksandra kada je svoj svadbeni poklon – stotinu ritualno okićenih ovnova – prošetao ulicama Beograda. Imami kritički ukazuje na nekritičke stavove pojedinih istoričara nudeći dokaze, a neretko otvara i zapostavljene društvene teme poput “straha”, kojom dočarava psihološki doživljaj države u koju Albanci nemaju poverenja. Na ovu tematsku celinu naslonjena su poglavlja o kolonizaciji Srba, iseljavanju Albanaca u Tursku i planovima intelektualaca okupljenih oko Srpskog kulturnog kluba za razbijanje “albanskog klina”. Sve vreme autor prati demografsku strukturu i oscilacije u njoj, objašnjavajući nelogičnosti i dovodeći ih u vezu sa konkretnim političkim odlukama i situacijama.

 

U pokušaju da što vernije približi fenomen tadašnje opsesije kačačkim pokretom, Imami se dotiče rada beogradskih sineasta i njihove neme komedije “Kačaci u Topčideru”. Pored toga, on selektivnom prikazu albanskog buntovništva suprotstavlja izveštaje tadašnje štampe o pojedinim vođama kačaka zavidnog obrazovanja, nepojmljive ukorenjenim predstavama. Imami piše i o školovanju Albanaca u jugoslovenskoj kraljevini, ali i o zabrani albanskih knjiga, pa čak i pevanja na albanskom jeziku. U uslovima svojevrsnog aparthejda (pošto su srpska i albanska deca išla odvojeno u školu) vidljivi su začeci ilegalne nastave Albanaca i opadanje broja albanskih srednjoškolaca i studenata u državnim školama.

 

Kada govori o Kosovu tokom Drugog svetskog rata autor primećuje da se nakon okupacije situacija “radikalno promenila u korist Albanaca”, dok je u Nedićevoj Srbiji sticajem spoljnih okolnosti došlo do paradoksa – Albancima je prvi put dozvoljeno da imaju školu na maternjem jeziku. Kosovo je postalo poprište stranih obaveštajnih službi, a Imami do tančina raspetljava mrežu albanskih i srpskih kolaboracionista na Kosovu i u Srbiji. Istovremeno, navedeni su primeri albansko-srpske solidarnosti i prikazana tendencija albanskih antifašista da se priključe partizanima tek u završnim operacijama rata. Uz pregršt publikovanih izvora predstavljeni su statistički podaci o broju i etničkoj strukturi ratnih žrtava na Kosovu, dok je jedna od završnih celina prve knjige posvećena istoriografskim “trikovima” za prikrivanje razmera stradanja Jevreja među Albancima.

 

***

U drugoj knjizi autor obrađuje period 1945-2015. godine, od prvih dana uspostavljanja nove vlasti i njenog kolebanja povodom statusa Kosova. Neočekivani znaci personalnog kontinuiteta koji nastoji da održi politički kontinuitet u odnosu prema Albancima, autor ilustruje tekstom referata Vase Čubrilovića s kraja 1944. godine. Pobuna u Drenici i sukob NOVJ sa oružanim formacijama Šabana Poluže (koji je odbio da sa svojim ljudima ide na Sremski front) doveli su do zavođenja vojne uprave i gušenja pobune pomoću partizanskog odreda sastavljenog od mladih Albanaca. Pritom, Imami primećuje da je srpska istoriografija ignorisala gubitke među Albancima, te da je Drenica (baš kao i u međuratnom periodu) ostala tabu-tema za istoričare i publiciste.

 

O reviziji međuratne kolonizacije i zabrani povratka srpskih kolonista autor piše dosta objektivno ukrštajući više različitih izvora sa relevantnom literaturom. U pokušaju da što vernije predstavi obrise jednog fragilnog društvenog poretka, dotiče se problema mobilizacije Albanaca za frontove na severu zemlje, njihovom lošem tretmanu od strane komunističkih rukovodilaca, ali i dirljivih ljubavnih priča o mešovitim brakovima između srpskih i albanskih partizana i partizanki.

 

Veoma važan segment iz doba ranog socijalističkog perioda je pitanje istorijske percepcije i geneze naziva “Kosovo”, “Metohija”, “Dukađin” kao i administrativno-teritorijalnih prekompozicija prostora koje su usledile nakon 1945. Imami uočava kolebanja komunističke vlasti oko stepena autonomije i federativnih planova, obilato se služeći tekstovima iz dnevne štampe i memoarima Fadilja Hodže. Raskol iz 1948. nije samo ugušio započete jugoslovensko-albanske projekte, poput melioracije Skadarskog jezera, već je subverzivno delovanje iz Tirane pogoršalo položaj kosovskih Albanaca, zbog čega su školski udžbenici očišćeni od nacionalnih sadržaja. Pored toga, autor se posebno zadržava na “identitetskim igrama” i kampanji da se Albanci izjašnjavaju kao Turci. Sličnosti sa predratnim režimom evidentne su u otvaranju škola na turskom jeziku u albanskim sredinama, kao i u mehanizmima iseljavanja u Tursku. Imami spretno manevriše kroz more sukobljenih statistika o broju iseljenih Turaka i Albanaca koristeći se najnovijim istraživanjima domaćih i stranih autora, ali i podacima iz sopstvenih intervjua koje je obavio sa bivšim diplomatskim službenicima. Akcije razoružanja na Kosovu sredinom 1950-ih predstavio je kao pogodan institucionalni okvir za pojačani nadzor i represiju.

 

Ipak, tačku (pozitivnog) diskontinuiteta u politici prema albanskoj nacionalnoj manjini autor situira u 1959. godinu i to u domenu prosvete i liberalizacije upotrebe albanskog jezika, što je na drugoj strani generisalo strah kosovskih Srba od majorizacije, antisrpsko raspoloženje mlade albanske inteligencije i refleksnu albanofobiju crkvenih krugova i desničarske inteligencije hranjene frazama o “demografskoj agresiji” i “bombi u pelenama”. Kako bi rasvetlio mit o albanskom natalitetu, Imami je konsultovao zvanične podatke iz 1950. i zaključio kako je stopa rađanja kod kosovskih Srba bila veća nego kod Albanaca, te da su francuski demografi osporili pretpostavke o nacionalističkoj, planskoj podlozi visokog nataliteta kod Albanaca, pripisujući ga vekovnoj tradiciji prostora.

 

Posebna celina druge knjige posvećena je ustavnom položaju Kosova koji je vremenom akumulirao nesnosnu klimu, ekonomsko zaostajanje i produbio tenzije, uprkos ciničnim porukama centralnih vlasti da se Albanci mogu osećati “kao kod kuće”, čime su pravljene jasne aluzije na njihov “došljački” status i strano poreklo. Retki su bili glasovi razuma u političkoj eliti koji su kritikovali iritantan odnos i zalagali se za “bacanje u defanzivu velikosrpskih i albanskih nacionalista”. Tenkovi na ulicama Prištine, “plava knjiga” i bujanje oba nacionalizma kontaminirali su javni prostor najavljujući skoru društvenu i političku dezintegraciju. Imami poput hroničara svakodnevnog života markira upečatljive simptome potpunog preobražaja društvene klime u Beogradu i Prištini.

Elaborirajući “tajne planove” Albanije da nakon Titove smrti uđe na Kosovo uz podršku Varšavskog pakta, Imami pominje i britanski futuristički film koji je anticipirao studentske nemire u Prištini i izbijanje Trećeg svetskog rata! U stvarnosti, socijalna situacija je bila pred kolapsom uz veliku nezaposlenost, pa i ne čudi što je pobuna krenula iz studentske menze u Prištini, prelivajući se iz socijalnog u politički bunt. Priložena svedočanstva bivših visokih funkcionera i policijskih operativaca potvrdila su hipotezu o dubokoj doušničkoj vezi srpske obaveštajne strukture na Kosovu i uprezanju državnih medija u propagandni rat.

 

Sahrana Aleksandra Rankovića kojoj je prisustvovalo 100.000 ljudi bila je više nego simbolički marker plime nacionalizma. Iako je njegov stil pisanja uzdržan a jezik odmeren, autor na ovom mestu iskazuje ogorčenost zbog kratkovidosti tadašnjeg državnog rukovodstva koje je odbilo ponudu Evropske ekonomske zajednice da se Jugoslavija priključi projektu Eureka i time na mala vrata postane jedna od prvih članica buduće EU, kojoj je u tom trenutku civilizacijski i kulturno pripadala. Umesto toga, u javnosti se pojavila radna verzija Memoranduma SANU, koji su slabo uticajni liberalni krugovi nazivali “ratnim manifestom”. Imami vrši sveobuhvatnu analizu teksta Memoranduma ukazujući na paralele koje su pojedini naučnici pravili sa predratnom platformom Srpskog kulturnog kluba.

 

Nagomilane kontroverze, mitomanska interpretacija raznih slučajeva međuetničkog nasilja i selektivna prezentacija poželjnih sadržaja (a pod novim geslom da “novinari treba da se rukovode nacionalnim interesom a ne istinom”), inspirisali su Imamija da se pozabavi ulogom književnih intelektualaca u raspirivanju nacionalizma. Osim toga, veoma pažljivo je raščlanio sve zločine obavijene kontroverzom (“trovanje Ibra”, “Martinović”, “Paraćin”) i analizirao manipulativni potencijal svakog od njih. Imami ne izriče rezolutne sudove ali nudi dosta argumenata i logičkih tumačenja događaja koji su “digli Srbiju na noge”, podigavši istovremeno i antialbansko raspoloženje do krajnosti. Sumorne slike s kraja 1980-ih Imami smenjuje malim etnološkim ogledom o humorističkom narativu (etničkim vicevima) kao vidu političkog preoblikovanja javnog mnjenja.

 

O godinama “organizovane spontanosti”, legalizacije korupcije, izbora grotesknih (ali lojalnih) figura sa Kosova u državne organe i izopštavanja čitavog naroda iz institucija sistema, autor piše na osnovu bogate memoarske i periodične građe. Uz veoma slikovit opis konspiracije i ambijenta u kojem se razvijala ilegalna albanska obaveštajna služba na Kosovu, autor se usredsređuje na sami raspad Jugoslavije kvalifikujući ga kao posledicu sunovrata društvenih vrednosti a ne samo političke dezintegracije. U senci ratova u Hrvatskoj i Bosni, na Kosovu je tinjala pobuna koja je prerasla u direktne oružane sukobe. Imami otvoreno analizira ustrojstvo i delovanje OVK koristeći transkripte sa haških suđenja, a tragom nemačkih dokumenata progovara i o sprezi albanskih gerilaca sa krijumčarima droge i oružja, te poslovnoj saradnji vodeće srpske (državne) izvozne kompanije i finansijera OVK. Neminovna internacionalizacija kosovskog problema samo je pojačala delovanje paravojnih formacija sa obe strane, a autor nam uz veoma preciznu hronologiju delovanja međunarodne zajednice prenosi i utiske stranih posrednika sa terena.

 

Zahvaljujući bogatoj izvornoj osnovi (autobiografska, sudska i periodična građa) Imami se upušta u rekonstrukciju diplomatskih aktivnosti koje su prethodile bombardovanju SR Jugoslavije, ne štedeći pri tom ni srpsku ni albansku stranu. Uveren da autoritarni poredak po definiciji nije u stanju da se racionalno suoči sa (kosovskim) problemom (pa makar on bio percipiran kao “ključ njegove političke budućnosti”), autor skicira tragični epilog Miloševićeve potrage za “konačnim rešenjem”.

 

Poslednjih nekoliko celina obrađuje postpetooktobarski period u kome su neprijatne teme (masovne grobnice, popisivanje žrtava i nestalih osoba, status materijalnih i kulturnih dobara) još uvek predmet tekućih sudskih procesa, pa je i autor ovde posebno obazriv. Nekontrolisana osveta Albanaca nad kosovskim Srbima predstavljena je kao posledica odsustva političkog autoriteta, o čemu svedoči i slab uticaj kosovskih nezavisnih intelektualaca koji su se otvoreno protivili revanšizmu. Imami daje uporedni pregled okasnelih planova srpskih vladajućih garnitura da se rešavanjem egzistencijalnih pitanja promoviše “koegzistencija” i time pitanje kosovske državnosti učini nebitnim.

 

***

Jedan od brojnih kvaliteta ove knjige (koja je gotovo dvostruko većeg obima od njenog prvog izdanja) je nepristrasnost autora koja, bez ikakve kalkulacije ili namere za uspostavljanjem veštačke simetrije, knjigu čini podjednako prihvatljivom za “obe strane”. Pored iznošenja proverljivih istorijskih argumenata Imami nudi široku izvornu osnovu iz koje čitaoci, zavisno od svojih interesovanja, sposobnosti i senzibiliteta mogu izvlačiti sopstvene zaključke i sudove. Konačno, knjiga Petrita Imamija je puna diskretnih ogleda koji podstiču na razmišljanje o posledicama dugotrajne instrumentalizacije istorije i potrebi razobličavanja mitskih mesta koja savremena nauka nije uočavala ili ih je, pod pritiskom nacionalističkih elita i permanentnog političkog nadzora, svesno mimoilazila.

 

...

[Prospero]

DRŽAVNA LIKVIDACIJA Ubistvo u režiji DB-a koje je promenilo krvnu sliku beogradskog podzemlja

A. Ž. Adžić, M. Jovićević | 23. 11. 2016 - 20:12h


 

Ubistvo albanskog emigranta Envera Hadrija u Briselu 1990. godine, zbog čega su sinoć pred sudom u Belgiji u odsustvu osuđeni bivši oficir Udbe Božidar Spasić i dvojica viđenjih ljudi srpsko-crnogorskog podzemlja, Andrija Drašković i Veselin Vukotić, preloman je slučaj u istoriji saradnje DB-a sa kriminalnim miljeom tadašnje SFRJ, angažovanom na likvidacijama političkih protivnika širom sveta.

Sve je "puklo" posle ubistva Hadrija. Šokantne razmere saradnje tadašnje DB sa kriminalcima će ubrzo izaći na videlo i pokrenuće se niz likvidacija na beogradskom asfaltu koji nije prekinut do današnjeg dana.
 
Metak u glavu ispred hotela "Šeraton"

Mnogi bivši operativci službe će danas reći da je ubistvo Hadrija bilo velika greška tadašnje DB. Za Hadrija se tvrdi da nije bio ekstremista, da je imao diplomatski status u okviru misije Republike Albanije, čak i da je bio pod neformalnom zaštitom NATO čiji je, navodno, i automobil vozio kada mu je ispaljen metak u glavu ispred hotela "Šeraton" u briselskom naselju San Žile. Ubistvo takvog čoveka, na taj način, u sred belog dana, kažu upućeni, nije moglo proći bez posledica, koje vidimo i sada, posle 26 godina.

Ono što se da nezvanično zaključiti iz više svedočanstava i sudskih procesa, jeste da su u ubistvu Hadrija 25. februara 1990. godine učestvovala četvorica izvršioca: Andrija Drašković i Veselin Vukotić su sinoć osuđeni u odsustvu; istraga se vodila i protiv beogradskih kriminalaca Andrije Lakonića i Darka Ašanina koji su u međuvremenu ubijeni. Peti čovek, Božidar Spasić, u presudi je označen kao organizator likvidacije.

LAKONIĆ: Ubistvo u VIP separeu noćnog kluba

Šta se dogodilo u odnosima između neposrednih izvršilaca u mesec dana posle ubistva Hadrija verovatno nikad nećemo saznati. Ipak, situacija je eskalirala toliko da su u noći između 23. i 24. marta iste godine dvojica članova "ekipe", Veselin Vukotić i Andrija Ašanin, udarili na trećeg, Andriju Lakonića. Lakonić je te večeri ubijen u klubu "Nana" na Senjaku, Vukotić odmah beži iz Srbije, a za ubistvo biva osumnjičen i uhapšen Ašanin.
Prvobitna verzija je glasila da je Lakonić ubijen posle svađe oko neke devojke, mada se kasnije pričalo da je bio na ivici nervnog sloma posle ubistva Hadrija i da je pretio, možda i pod uticajem droge kojoj je bio sklon, da će javno da progovori "o svemu", što naravno ne bi bilo ni malo "prijatno" za mnoge, te je morao biti likvidiran.

AŠANIN: Likvidacija hicem iz snajpera
 
Lakonić je, navodno, smaknut zbog spremnosti da javno govori o sprezi DB i mafije, ali je već bilo prekasno - "bruka" je ubrzo pukla. U trenutku ubistva u "Nani" je bio i Miroslav Bižić Biža, inspektor beogradske policije, za kojeg je kasnije na suđenju utvrđeno da je po nalogu Savezne DB manipulisao dokazima i pomogao Vukotiću da pobegne iz zemlje posle likvidacije Lakonića. Bižić je na suđenju prvi put javno potvrdio spregu DB i beogradskih kriminalaca koji su u inostranstvu, kao saradnici Udbe, ubijali političke emigrante.

Ašanin je na posletku oslobođen optužbe. Ipak, zla kob "Nane" i ubistva Hadrija će ga pratiti do kraja života. Hapšen je u Grčkoj 1994. godine, dok je bio na letovanju sa porodicom, a po poternici Belgije. Jedva je izvukao živu glavu u belgijskom zatvoru pre nego što je, usled nedostatka dokaza, izručen Jugoslaviji, gde je ubrzo pušten na slobodu. Spekulisalo se da su mu u tome pomogli rođaci iz vrha tadašnje vlasti. Ubijen je 30. juna 1998. godine hicem iz snajpera u svom kafiću "Koloseum" na Dedinju. Ubistvo je do danas ostalo nerazjašnjeno. Baš kao, bar što se pravne strane tiče, i likvidacija u "Nani".
 
Miroslav Bižić Biža je posle suđenja otpušten iz službe i postao je privatni detektiv. Ubijen je 21. maja 1996. godine ispred starog "Merkatora" na Novom Beogradu. Ubica profesionalac, naoružan automatskom puškom sa prigušivačem. Ubistvo još nerazjašnjeno.

VUKOTIĆ: Upravnik kazina koji su voleli Stanišić i Simatović

Sudbina Veselina Vukotića, jednog od učesnika kobnog događaja u "Nani", imala je mnogo zamršeniji tok. Vukotić već dan posle ubistva beži u Ameriku, uz pomoć Bižića. Za njim je raspisana poternica, ali se on, kao što to već biva, ipak "neprimećeno" vratio u Srbiju tokom mračnih devedesetih, a njegova supruga otvara kazino "Rojal" u Novom Sadu.

Kako je pisao Dejan Anastasijević u "Vremenu", na suđenju Slobodanu Miloševiću u Hagu, u aprilu 2003. godine, zaštićeni svedok C-048, koji je godinama radio kao upravnik "Rojala", izjavio je pod zakletvom da je Milošević povremeno svraćao u taj kazino, a da su stalni gosti bili Jovica Stanišić i Franko Simatović Frenki, ali i pokojni Ašanin. Svedok je Vukotića i Ašanina opisao kao plaćene ubice za potrebe srpske tajne službe.

Vukotić je u međuvremenu, u novembru, u odsustvu osuđen u Crnoj Gori na 20 godina zatvora zbog ubistva pomorca Duška Boškovića u kafiću "Fleš" u Prčnju kod Kotora. I posle toga se malo zna o njemu skoro 10 godina, sve dok početkom 2006. godine ne biva uhapšen na madridskom aerodromu sa lažnim hrvatskim pasošem, čiji je registarski broj samo za jedan veći od pasoša koji je tokom bekstva od Haškog tribuala koristio hrvatski general Ante Gotovina.
Prebačen je u Belgiju zbog istrage ubistva Hadrija, ali je usled nedostatka dokaza krajem 2008. godine, sada već kao srpski državljanin, izručen Srbiji na izdržavanje one kazne od 20 godina zatvora koju mu je crnogorski sud izrekao zbog ubistva pomorca. Posle nekoliko pravnih komplikacija, Vukotić biva volšebno puštan na slobodu, pa opet privođen, pa opet puštan; sada je u kućnom pritvoru u Novom Sadu zbog pokušaja ubistva Milorada Lužaića u petrovaradinskoj kladionici 2014. godine.

Vukotića, naprosto, hoće "talija": povezuje se sa četiri ubistva - Hadri, Lakonić, pomorac Bošković, Lužaić - a nalazi se samo u kućnom pritvoru. Jeste mu dvaput presuđeno, ali oba puta u odsustvu. Inače, poznat je i po tome što je bio tema poslednjeg teksta novinarke "Duge" Dade Vujasinović koja je ubijena 8. aprila 1994. godine. Njena smrt je još nerazjašnjena.

DRAŠKOVIĆ: Bekstvo iz Hrvatske i loža na stadionu FK Partizan

Četvrti član navodne ekipe izvršilaca likvidacije Hadrija je i najpoznatiji srpskoj javnosti. Reč je o Andriji Draškoviću, koji je krajem juna prošle godine uhapšen na aerodromu u Splitu po evropskom nalogu koji je za njim izdala Belgija, a koji važi samo u državama EU. Belgija traži Draškovića upravo zbog ubistva Hadrija i trebalo je da bude izručen Belgiji, ali je platio kauciju od 100.000 evra i nestao iz Hrvatske. Ubrzo se obreo u Beogradu, u loži na stadionu FK Partizan.

Andrija Drašković slovi za jednog od istaknutijih pripadnika srpskog podzemlja, kojeg su mediji i određeni pojedinci dovodili u vezu sa organizacijom ubistva Željka Ražnatovića Arkana, ali se na suđenju pojavio samo kao svedok. Krajem 2013. godine je izašao iz zatvora u Sremskoj Mitrovici, gde je služio kaznu za ubistvo Zvonka Plećića u beogradskom restoranu "Knez" 2000. godine. Bio je osuđen na devet godina zatvora, ali mu je kazna smanjena za dve godine i tri meseca.
 
Pre devet godina, kada je krenuo u Dubai, Drašković je uhapšen na aerodromu u Frankfurtu i prebačen u Italiju zbog antimafijaške istrage oko šverca cigareta i droge. Ubrzo je, međutim, pušten na slobodu zbog nedostatka dokaza.

Drašković je, inače, često vezivan i za beogradske lepotice. Bio je u vanbračnoj vezi sa Elenom, ćerkom kreatorke Verice Rakočević i prvom suprugom fudbalera Predraga Mijatovića. Imaju sina. Po prekidu te veze počeo je da se zabavlja sa dvadesetak godina mlađom manekenkom Tamarom Nikšić, ćerkom Miše Nikšića, ubijenog vlasnika FK Zvezdara. U braku su i imaju ćerku.

BOŽA SPASIĆ: Revnosni radnik UDBE

Božidar Spasić (67), organizator briselske četvorke, bio je radnik Udbe od 1979. godine, gde je radio u upravi za borbu protiv terorističkih ćelija u inostranstvu, a posebno protiv, kako se navodi u biografiji na njegovom sajtu, "ustaških i šiptarskih bandi." Prema istom izvoru, "u periodu od 10 godina naša SDB je izvela na stotine akcija u cilju sprečavanja i onemogućavanja da terorističke bande ustaške i šiptarske emigracije prebace svoju borbu na našu teritoriju", a sam Spasić je "izveo oko 90 operativnih akcija na svim kontinentima kojima je obuhvaćeno nekoliko hiljada pripadnika ustaško-šiptarskih teroristički bandi".

Odlikovan je dvaput. Dobio je otkaz iz službe 1992. godine, a godinu kasnije je otvorio detektivsku agenciju SIA. Od 2007. godine je u penziji. Sinoć je osuđen za ubistvo Hadrija. Da li će i kakve korake belgijske vlasti sada pokrenuti protiv njega, za sada je nepoznato.

Edited November 23, 2016 by Prospero

[Prospero]

http://www.youtube.com/watch?v=n0LsMj4eV_A

[namenski]

Daj bre Prospero, ne lozi se, ovo sto prica ova bitanga i - jos gore - oni sto su ga gurali po raznim televizijama nije za istoriju, za dole^tm je.

A kamo srece da je bitanga zaglavila zatvor promptno, jos tamo u prvoj polovini oktobra 2000, druga bi se pjesma pjevala: ovako, palamude nas s pricom da ce neko tamo belgijsko pravosudje da istera istine o DB-u i ostalim udbama, a koje nije isterao niko ko je mogao i imao prilike da to uradi ovde.

 

 

Edit: шљам koji je pripusten da zamaskira istoriju, zamaze oci.

Usput svrsava na mogucnost samopromocije i maznjavanja po neke pare.

Edited November 25, 2016 by namenski

[Kampokei]

Imao bih pitanje iz istorije FNRJ/SFRJ, a ne vidim neki skoro aktivan prikladan topic. Kakogod, pita me kolega Italijan da li je u Jugoslaviji u nekom trenutku doneta bilo kakav odluka/mera kojoj je cilj bio ekspanzija obrazovanja, pogotovo srednjoskolskog? Da li su te mere bile na nivou republika ili federacije? Ili je ta obrazovna ekspanzija bila logican sled nekih drugih procesa (npr. urbanizacije)? Koje godine smo presli sa 4-godisnje na 8-godisnju osnovnu, i da li je to bilo isto u svim republikama? Treba mu da konstruise neku instrumentalnu varijablu, mada ne znam tacno kako to misli da izvede. Njegovo istrazivanje je konkretno o Makedoniji. Hvala unapred u ime ekonomske nauke.

[Redoran]

Drugovi istoričari, a pre svega Manc-vojvodo,

 

Prijateljica piše doktorat na temu Balkanskih ratova (uz bonus studiju o položaju i ulozi Jedrena tokom istih) i volela bi da prouči srpsku arhivu. Već je bila u Sofiji i uz malo improvizacije i povuci-potegni metodologije uspela da pribeleži neke vredne informacije.

 

Da li neko zna koja institucija u Srbiji čuva najbitniju arhivsku građu iz tog perioda i koja je procedura pristupa istoj (da li je otvorena za akademsku upotrebu, da li je digitalizovana, gde/kome se treba obratiti, itd)?

 

Uz to, ako imate kontakt nekog od priznatih istoričara u Srbiji na ovom polju, to bi takođe bilo od velike pomoći.

 

Hvala unapred

[pasha]

 

Srbija pre 1914 bila jedina nezavisna balkanska zemlja koja je imala stalan trgovinski suficit.

Elem, Srbija je od 1840-1860(pa i 1880) po mnogim ekonomskim aspektima bila libertarijanski ekonomski Eldorado.

Sa svim pozitivnim i negativnim posledicama.

A bilo je dosta negativnih posledica za nepismene seljake i trgovce i bubgreg u loju za onaj mali deo pismenih.

 

Jedna od posledica je bila to sto je Srbija dugo vremena zabranjivala na svojoj teritoriji domace i strane banke osim drzavnog trezora koji je davao kratkorocne kredite zbog suficita. Onda su se pojavili zelenasi...

Tek 1869 se osniva Prva Srpska banka sa 50-50% kapitala srpske novoformirane burzoazije i banaka iz Budimpeste.

Zanimljivo je da u kratkom svom bitisanju Prva Srpska banka usla u mnoge spekulativne poslove van teritorije Srbije, zbog cega ce bankrotirati kada krene Duga depresija, a jedan od poslova koji su poceli finansirati je pruga Zagreb-Rijeka.

 

Jos jedna zanimljivost je da Srbija privlacila puno Srba iz okolnih teritorija koje su ostale po turskom kontorlom.

Od 600 000 ljudi koliko je Srbija demografski uvecena izmedju 1830-1880, oko polovine su bili srpski imigranti a ostalo je prirodni prirastaj.

Najvise iz Hercegovine je doslo ljudi ali i iz Bosne, Makedonije, CG, Kosova.

Bilo je dolazaka iz Austrije i ti ljudi su formirali prve obrazovne i administrativne strukture u Srbiji.

Zanimljivo je da njihvo uzor nije bila Austrija vec Francuska.

Tako je prvi pokusaj ekonomske regulacije finansijskog trzista 1860-ih radjen po uzoru na francuske zakone.

 

 

 

[pasha]

 

 

 

[Caligula]

Čekaj bre, ajde neka mi neko načitaniji od mene objasni ovo

 

 

 

... na 28:30 čovek pokazuje četiri ocila kao tudjinski  vizantijski znak. Pa jebemmumater da li je moguće da smo toliko fejk narod?

 

Dakle niti su ocila niti četiri "S" 

 

 

Edited June 17, 2020 by Caligula

[napadaj]

Pa to se odavno zna. Basileus Basileon, Basileuon Basileuonton.

Edited June 17, 2020 by napadaj

[Delija67]

Ovo je zastava Vizantije

 

[Caligula]

Ma OK ako smo uzeli vizantijsku, ali onda jebote odakle prica o ocilima i 4 "S" ... pa ne mozes etimologiju preuzetog simbola da menjas kako ti dune.

 

amateri oduvek

[Hamlet Strašni]

A zašto ne bi mogao. Pri tome, nigde se ne spominje 4 S kada se u zvaničnim dokumentima priča o tome nego o ocilima ili ognjilima

[Meazza]

2 hours ago, Caligula said:

Ma OK ako smo uzeli vizantijsku, ali onda jebote odakle prica o ocilima i 4 "S" ... pa ne mozes etimologiju preuzetog simbola da menjas kako ti dune.

 

amateri oduvek

 

Dobro jutro Kolumbo 😆

 

Sta je sledece, tek treba da otkrijes da smo preradili nemacku himnu?

Edited June 17, 2020 by Meazza

[Meazza]

1 hour ago, Hamlet Strašni said:

A zašto ne bi mogao. Pri tome, nigde se ne spominje 4 S kada se u zvaničnim dokumentima priča o tome nego o ocilima ili ognjilima

 

Tacno,zasto ne bi mogao, samo jeste smesno i pomalo jadno.